TAHRAN (AA) – MUHAMMET KURŞUN – İran'da ABD yaptırımları ve ardından ithalat yasakları ile tırmanan otomotiv sektöründeki kriz derinleşerek devam ederken yerli üreticiler araçlarını kurayla satmaya başladı.
İran'da ABD'nin yaptırımları geri getirmesinin ardından krizden bir türlü çıkamayan otomotiv sektörü, uzmanlara göre "koma" halinde.
Yabancı otomotiv şirketlerinin ambargolara uyarak ülkeden çekilmesi, İran hükümetinin de Temmuz 2018'de yerli üretimi desteklemek amacıyla diğer birçok ürün gibi otomobil ithalatını da yasaklanması ve doların yükselmesi gibi nedenler İran otomotiv sektöründe krize yol açtı.
Bu gelişmeler otomobil fiyatlarının astronomik seviyelere çıkmasına neden oldu. Ülkede vatandaşlara uygun araç üreten otomotiv sektörünün en büyük yerli tedarikçileri İran Khodro ve Saipa, artan talebi karşılayabilmek için arabaları kurayla satmaya başladı. Firmaların 25 bin araç için düzenlediği kuraya 7 milyon kişinin başvurduğu belirtildi.
– "Kura yöntemi suni bir talep oluşturuyor"
Gelişmeleri AA muhabirine değerlendiren sektörün önde gelen temsilcilerinden Hüsrevani Otomotiv Genel Müdürü Ali Hüsrevani, ülkede otomobilin kullanım aracı olmaktan çıktığını ve yatırım aracına dönüştüğünü söyledi.
Döviz kurundaki artışlar, ithalat yasakları ve yaptırımlardan kaynaklı yerli üretimin düşmesi nedeniyle İran'da otomotiv piyasasındaki krizin derinleştiğini belirten Hüsrevani, "Otomotiv piyasasındaki sorun kura çekimleri ve benzeri tedbirlerle çözülemez. Çok sayıda kişi kayıt yaptırıyor ancak alanlar çok sınırlı. Kura yöntemi talebi tahrik ediyor ve suni bir talep oluşturuyor. Otomobile ihtiyacı olmayanlar da kuraya katılıyor. Çıkmayınca da pazardan bir araç almaya yöneliyor." dedi.
Kura çekimleri için yapılan kayıtların piyasaya ters etkisi olduğunu ve otomotiv pazarının araç arzına ihtiyaç duyduğunu aktaran Hüsrevani, "Otomotiv piyasasının problemi yaptırım değil. 2012-2013'te çok daha ağır yaptırımlar vardı ve otomotiv pazarı mevcut sorunları yaşamamıştı. Yerel üretim piyasanın ihtiyaçlarına cevap vermiyorsa bunun dengelenmesi gerekiyor. İthal araçlarla hem pazar düzene girer hem de iç üretim desteklenir." ifadelerini kullandı.
– "Otomotiv sektöründe tekelleşme meydana geldi"
İran'da üretilen araç sınıflarının ve modellerinin çok sınırlı olduğunu ve çeşitliliğin ihtiyacı karşılamadığını dile getiren Hüsrevani, şöyle konuştu:
"Fabrikalarımız Pride, Teeba, Peugeot 206 ve benzeri araçları üretiyor ancak pazarın talebi bunlarla sınırlı değil. Diğer kesimlerin ihtiyacını ya da isteğini ithalat ile karşılamadığımız zaman oradaki talepler de iç üretime ekleniyor. Mesela orta sınıf bir araç almak istiyorsunuz ancak fiyatının öncekine göre 3 katına çıktığını görüyorsunuz, o halde alt sınıfla idare edeyim diyorsunuz. Bu şekilde alt sınıf araçlara olan talep artıyor ve pazar da daralıyor."
Pazarın dengeye oturmasının ve belirsizliğin giderilmesinin ithalatın serbest hale getirilmesiyle mümkün olabileceğini savunan Hüsrevani, "Dövizin ateşini düşürmek için ithalatın yasaklanması ürünlerin fiyatını 2-3 katına çıkarıyor. Sermaye normalde başıboş değildi. Döviz kurunun kontrol altına alınması ve yerli üretimi desteklemek bahanesiyle tekelleşme oluşturuldu. Otomotiv sektöründe tekelleşme meydana geldi. Bu yerli üretici üzerinde de baskı oluşturuyor." değerlendirmesinde bulundu.
– "Halk elindeki parayı değerlendirmek için otomobile yatırım yaptı"
Hüsrevani, fiyatların çok yükseldiğini ve pazarın çok daraldığını belirterek, "Halk elindeki parayı değerlendirmek için otomobile yatırım yaptı. Birçok evin parkında sıfır araçları görüyoruz, yatırım amaçlı alıp bırakmış. Bu süreçte otomotiv pazarına beklenmeyen bir sermaye akışı oldu, çok fazla yatırım yapıldı. İhtiyacı olmayanlar gelip 2-3 tane araç aldı." dedi.
Otomotivin enflasyonun önemli bir parçası olduğunu ve bu sektördeki gelişmeler nedeniyle bakanın değişebildiğine işaret eden Hüsrevani, ülkede başıboş bir sermaye olduğunu ve iş adamlarının parayı nereye yatıracağını bilmediğini söyledi.
İranlı iş adamlarının doları ülkeye getirmeye hazır olmadığını ancak ithalatın serbest bırakılması halinde bunun mal olarak geri dönebileceğini ve fiyatların da bu sayede düşebileceğini dile getiren Hüsrevani, şöyle devam etti:
"Yaptırımlara karşılık neden kendimize yaptırım uyguluyoruz? İthalat yasakları olmasaydı otomotiv piyasası bu kadar kriz yaşamazdı. Düşman yaptırım uyguladığında biz neden içeriden bunu etkisizleştirecek adım atmıyoruz?"
Yaptırımlar kalkmadan da sorunu çözebileceklerini savunan Hüsrevani, "Fiyatların belirlenmesini satıcıların eline verdik, tekelleşme oluştu. Çünkü ithalat olmadığı için her şey bir kanaldan şekilleniyor. Otomotiv üreticilerimiz ham maddeyi çok zor elde ediyor, sorun mali transferlerdir. Eğer ithalata izin verirsek bu sorun da çözülür, çünkü ihracatçı parayı getiremiyor, ithalatçı da ihtiyaç duyduğu parçaları getiremiyor." görüşlerini paylaştı.
Meclisin ithalat yasağını kaldırmayla ilgili girişimlerini de hatırlatan Hüsrevani, sözlerini şöyle noktaladı:
"Meclis, yasama ve gözetleme kurumudur; karar verici değildir fakat ithalat yasağına müdahale edebilirdi. Bakanı çağırıp ithalat yasağının neden uygulandığını sorabilirdi. Tekelleşmenin kırılması için girişimde bulunabilirdi. Hayırlı bir iş yapmak isterse tekelleşmeyi kaldırması yeterlidir."
– "Halkımız araçları yatırım amacıyla aldığı için fiyatlar çok yükseliyor ve alamıyoruz"
İranlıların büyük bölümü de otomotiv sektöründeki fahiş fiyat artışından rahatsız.
Marangozluk yapan Tahranlı Ali Rizayi, durumu biraz iyi olanların ellerindeki parayı otomobile yatırdığını ve bu şekilde "yalancı pazar" oluştuğunu ifade etti.
Rizayi, "Halkımız araçları yatırım amacıyla aldığı için fiyatlar çok yükseliyor ve alamıyoruz. Bunun nedeni de insanlarımızdır çünkü pazarı onlar belirliyor. İthalat yasağı da fiyatlara etki ediyor olabilir fakat pahalılığın asıl nedeni insanların ihtiyaç duymadığı halde parasını araca yatırmasıdır." dedi.
Seyid Emir Caferi ise otomobil fiyatlarının çok yüksek olması nedeniyle tehlikelerine rağmen motosiklet kullandığını söyledi.
Caferi, "Otomobil fiyatları çok yükseldi, ben de almak istiyorum fakat gücüm yetmiyor. Pride bile çok pahalılandı, 90 milyon tümene çıktı. Kura için kayıt yaptırdım fakat bana çıkmadı. Otomobil fiyatları düşmeli ya da maaşlar artmalıdır. Ben satıcıların kendi elinde olduğunu düşünüyorum. Araç alamadığım için motosiklet kullanıyorum." diye konuştu.
